Hristo Stoichkov
Voetbal in een dictatuur: van levenslange schorsing naar Ballon d'Or
Op 19 juni 1985 ontspoort de Bulgaarse bekerfinale tussen CSKA Sofia en Levski Sofia volledig: schwalbes, vechtpartijen, een gebroken rib voor de scheidsrechter en rellen op de tribunes. Voorop in het geweld gaat de negentienjarige Hristo Stoichkov. Het communistisch regime grijpt in en schorst hem levenslang. Wij kennen hem als de flamboyante spits van Cruijffs Dreamteam, maar dat was bíjna niet gebeurd.
Stoichkov wordt geboren op 8 februari 1966 in Plovdiv, Bulgarije. Hij begint zijn voetbalcarrière als keeper bij een amateurteam. Al snel blijkt dat ‘El Pistolero’ in de spits beter tot zijn recht komt. Hij krijgt weinig vertrouwen van zijn coaches en zijn reputatie werkt niet mee. Stoichkov heeft een kort lontje. Tijdens zijn eerste seizoen bij CSKA Sofia ontbrandt dat lontje voor het eerst met gevolgen.
Maar om te begrijpen waarom die ene bekerfinale zo uit de hand loopt en waarom Stoichkov daar een hoofdrol in speelt, moeten we kijken naar drie factoren: politiek, rivaliteit en sportieve druk.
Politiek
Bulgarije is in 1985 een dictatuur, geleid door partijleider Todor Zhivkov. Al meer dan dertig jaar buigt hij richting Moskou. In 1968 stelde hij zelfs voor om Bulgarije officieel op te nemen in de Sovjet-Unie. Zelfs Sovjet-leider Brezjnev vond dat wel héél overdreven.
In de jaren tachtig komt de hervormingsgezinde Gorbatsjov aan de macht in Moskou. Zhivkov voelt de druk stijgen en verliest langzaam zijn greep op het volk.
Rivaliteit
‘The Eternal Derby’ tussen CSKA Sofia en Levski Sofia wordt door COPA90 gekozen als tweede ‘Gekste derby van Oost-Europa’. Levski wordt in 1914 opgericht en vernoemd naar vrijheidsstrijder Vasil Levski. De club profileert zich als volksclub en symbool van Bulgaarse trots.
CSKA Sofia wordt opgericht door de Communistische Partij onder de vlag van het volksleger. Net als bij CSKA Moskou staan de initialen voor ‘Centrale Sportclub van het Leger’. Deze nieuwe club moet Levski gaan overtreffen.
In 1948 wordt de naam ‘Levski’ verboden en wordt veranderd in ‘Dinamo Sofia’. Levski-fans worden gezien als anti-communistisch, de harde kern wordt in de gaten gehouden door de geheime dienst. CSKA daarentegen maakt gretig gebruik van de status als legerteam en groeit uit tot de beste club van Bulgarije. Dit doet CSKA onder andere door allerlei privileges, zoals monopolie op spelersselectie door middel van verplichte dienstplicht.
Politiek gezien staan de twee clubs recht tegenover elkaar. Aan de ene kant de club van het Bulgaarse volk. Aan de andere kant het ‘Legerteam’ dat vooral een instrument van de Communistische Partij is om invloed uit te oefenen op de dagelijkse gang van zaken.
Sportieve druk
CSKA heeft al zeven derby’s op rij niet gewonnen. De gloriedagen - met zeges op Liverpool, Bayern München en Nottingham Forest- liggen ver achter ze. Levski is de absolute favoriet om de bekerfinale te winnen in eigen huis.
Dit is het toneel waar de negentienjarige Hristo Stoichkov, voor de tweede keer, mag aantreden namens CSKA Sofia. Het is een explosieve cocktail van politieke en sportieve rivaliteit onder toeziend oog van dictator Zhivkov.
De wedstrijd
De finale begint onverwachts met CSKA als bovenliggende partij. Het legerteam komt al snel met 1-0 voor, maar Levski claimt hands. Scheidsrechter Ahmed Yasharov wuift het weg en de spelers reageren woedend. Een paar minuten later geeft de scheids een dubieuze penalty aan CSKA. De penalty wordt gemist, maar de vlam schiet in de pan. Keeper Mihaylov duwt de scheids twee keer en schreeuwt in zijn gezicht. Iliev (Levski) geeft de scheids een sarcastisch schouderklopje.
De sfeer wordt steeds grimmiger. De tackles en overtredingen vliegen in het rond. Als Nikolov (Levski) rood krijgt voor een armzwaai, slaan alle stoppen door. Yanchev (CSKA) en Spasov (Levski) krijgen ruzie en Spasov pakt Yanchev bij de keel. Stoichkov springt er tussen en er ontstaat een massale vechtpartij met stafleden en bankzitters. Yanchev en Spasov kunnen beiden gaan douchen.
In de slotfase legt Stoichkov zijn hand licht op de rug van Sirakov, die een onvervalste schwalbe maakt en beloond wordt met een penalty voor Levski. CSKA wint met 2-1 en na het laatste fluitsignaal stormt Levski-keeper Mihaylov opnieuw op de scheidsrechter af. Weer ontstaan er vechtpartijen die doorgaan tot in de spelerstunnel. Volgens de Bulgaarse pers loopt Yasharov een gebroken rib op.
“After the last referee’s final whistle, Asparuh Yassenov (Turken werden in Bulgarije onderdrukt en Turkse namen verboden) was surrounded by Levski’s players.” vertelt Stoichkov in zijn biografie. Het is duidelijk dat Stoichkov vooral de spelers van Levski verantwoordelijk houdt: “They hit him, insulted him, threatened him, pushed him… while we celebrated the success and our captain Georgi Dimitrov held the trophy in front of the enthusiastic audience of CSKA.”
Zware straffen
De Communistische Partij was laaiend na de wedstrijd. De wedstrijd was een blamage voor het regime en Bulgarije als natie. Het land staat internationaal voor schut en dat kan Zhivkov er niet bij hebben.
Zhivkov grijpt hard in. Beide clubs worden ontbonden en moeten verder als Vitosha (Levski) en Sredets (CSKA). De voorzitters van de clubs worden verbannen uit de Bulgaarse sport. De competitietitel van Levski en de beker van CSKA worden afgepakt. Sleutelspelers van Levski worden verbannen uit het voetbal: Sirakov, Mihaylov, Nikolov en Spasov. De zwaarste straf is voor Stoichkov, hij krijgt een levenslange schorsing en mag nooit meer voetballen.
Ondergronds
Na het decreet vervult Stoichkov zijn verplichte militaire dienstplicht in Stara Zagora. Om fit te blijven speelt hij bij een amateurclub onder een verzonnen naam: Angel Stankov. Tijdens een wedstrijd zegt een scheidsrechter grappend tegen ‘Stankov’: “Boy, you are a player for first and second division.” De scheidsrechter weet niet wie hij voor zich heeft.
Comeback
Na een jaar overtuigt de Bulgaarse bondscoach de partijtop: de straffen worden opgeschort en Stoichkov mag weer voetballen. Bondsvoorzitter Ivan Shpatov is het er niet mee eens, maar het WK van 1986 komt eraan en Bulgarije moet scoren - politiek én sportief.
Stoichkov keert terug bij CSKA en groeit uit tot superster. In 1990 haalt Johan Cruijff de Bulgaar naar FC Barcelona, waar hij onderdeel wordt van het succesvolle Dreamteam. Als duo met Laudrup, en later Romário groeit hij uit tot wereldster. Zijn hoogtepunt was de winst van de Europacup I in 1992.
Dit verhaal toont hoe politiek voetbal kan beïnvloeden en hoe grillig dictaturen kunnen zijn. Als het goed uitkomt en Stoichkov nodig is om indruk te maken op het wereldtoneel, wordt de schorsing snel opgegeven.
Op het WK van 1994 behaalt Bulgarije een historische vierde plek. Vier van de spelers die geschiedenis schreven in 1994, speelden ook in de beruchte finale. Als Zhivkov zijn zin had doorgedreven, had Bulgarije nooit zijn legendarische generatie gehad, met als uitblinker Hristo Stoichkov, die dat jaar de Ballon d’Or in ontvangst mag nemen.
Andrea Pirlo!